De Europese Unie vindt het belangrijk dat u als consument goed beschermd wordt. De rechter moet ervoor zorgen dat uw rechten worden gerespecteerd. Maar er zijn andere vormen van geschillenbeslechting in opkomst, zoals e-Court. Als u uw zorgpremie niet op tijd betaalt, kunt u worden gedaagd voor een ‘robotrechter’. Dat is misschien sneller en goedkoper, maar biedt niet dezelfde bescherming als de ‘echte’ rechter.
Twee sporen, één beschermingsgedachte
De Europese Unie heeft consumentenbescherming hoog in het vaandel staan. Gemeenschappelijke regelgeving maakt grensoverschrijdende transacties gemakkelijker en bevordert het vertrouwen in de interne markt. Er zijn ‘Brusselse’ regels over onder andere koop via internet, over financiële producten en diensten, en over misleidende reclame. Een voorbeeld van zo’n regel is dat professionele verkopers geen algemene voorwaarden (‘kleine lettertjes’) mogen gebruiken die oneerlijk zijn.
Rechten hebben is één ding; consumenten moeten hun rechten ook kennen en kunnen afdwingen. Daar zet de Unie sterk op in. Zo moet de rechter ambtshalve – lees: uit zichzelf – toetsen of de algemene voorwaarden die in uw zorgpolis staan oneerlijk zijn, omdat u daarover niet hebt kunnen onderhandelen. De Europese beschermingsgedachte komt tot uitdrukking in een tweesporenbeleid: het aandringen op effectieve rechtsbescherming door de rechter aan de ene kant, en het stimuleren van andere vormen van geschillenbeslechting aan de andere kant. Deze twee sporen leiden echter niet noodzakelijkerwijs naar dezelfde horizon.
Naast rechtsbescherming stimuleert de Unie alternatieve geschillenbeslechting (alternative dispute resolution, ADR), omdat het simpeler, sneller en goedkoper zou zijn dan een gang naar de rechter. Het idee is dat consumenten gebaat zijn bij een buitengerechtelijke oplossing van hun geschil. Geschillenbeslechting werkt echter twee kanten op: het gaat niet alleen om claims van consumenten tegen (bijvoorbeeld) online verkopers, maar ook om claims tegen consumenten, waarbij zij zich moeten zien te verdedigen tegenover een partij die groter, sterker en professioneler is. Voor zo’n partij kan ADR een efficiënte manier zijn om aan een uitspraak te komen waarmee de consument onder druk kan worden gezet om te betalen, zelfs als de claim berust op oneerlijke contractvoorwaarden.
‘Vrijwel alle zorgverzekeraars maken gebruik van e-Court’
Dat ADR juist afbreuk kan doen aan de rechtsbescherming van consumenten blijkt uit speurwerk van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico naar de Stichting e-Court. E-Court biedt digitale arbitrage aan, een vorm van private rechtspraak. Vrijwel alle zorgverzekeraars maken gebruik van e-Court voor de incasso van onbetaalde zorgpremies. “Kostenbeperking is een kwestie van consumentenbescherming,” aldus e-Court zelf, met verwijzing naar de relatief lage court fee die zij in rekening brengt.
Veel consumenten zullen zich er niet bewust van zijn geweest dat zij, door de algemene voorwaarden bij hun zorgverzekering te accepteren, akkoord zijn gegaan met een procedure via e-Court. Dat zij daartegen bezwaar kunnen maken, weten zij vaak ook niet. Omdat e-Court een black box is – uitspraken werden tot nu toe niet gepubliceerd – is het nog maar de vraag of deze procedure wel echt gunstiger is voor consumenten. E-Court is niet door de overheid opgericht, maar door ondernemers. Het is dus geen ‘echte’ rechtbank: e-Court is niet op dezelfde manier gebonden aan de wettelijke vereisten en procedurele waarborgen die gelden voor overheidsrechtspraak.
Naar de ‘robotrechter’?
De onafhankelijkheid van e-Court is twijfelachtig: het business model is gebaseerd op het (grote) aantal zaken dat wordt aangeleverd door bedrijven die financieel belang hebben bij de uitkomst. De uitspraken van e-Court worden automatisch gegenereerd door een ‘robotrechter’. Hoe kritisch die ‘robotrechter’ is bij de beoordeling van claims, is onduidelijk. Consumenten krijgen maar heel weinig tijd om verweer te voeren, als ze daar al toe in staat zijn.
Wijst de ‘robotrechter’ een claim toe, dan moet de ‘gewone’ rechter wel eerst nog een stempel zetten voordat een deurwaarder op pad kan worden gestuurd. Maar de ‘gewone’ rechter kan arbitrale uitspraken als die van e-Court slechts in beperkte mate controleren. Dat is geen probleem als partijen er inderdaad bewust voor hebben gekozen om hun geschil aan een arbiter voor te leggen. Maar de werkwijze van e-Court vraagt juist om extra controle.
Een heldere keuze
De ontwikkeling van ADR dreigt de zorgvuldig opgebouwde Europese consumentenbescherming af te breken. Om dat te voorkomen zal de Unie duidelijker stelling moeten nemen over de vereisten waaraan ADR moet voldoen, over rechterlijke controle, en over de ‘keuzevrijheid’ van de consument. Consumenten hebben minder kennis en middelen, laten zich eerder afschrikken door (procedurele) complicaties, en verdienen daarom extra rechtsbescherming. De rechter kan een belangrijk tegenwicht bieden aan excessen in de schuldenindustrie, zoals gebrekkig onderbouwde claims of onnodig hoge incassokosten. Bij e-Court lijkt efficiëntie de doorslag te geven. De individuele consument kan daarvan de dupe worden.
Indien u onverhoopt gedaagd wordt voor e-Court, wat moet u dan doen? Ruth de Bock, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat-generaal bij de Hoge Raad, zei hierover in Nieuwsuur: als u moet betalen, doe dat dan of tref een regeling. Betwist u de claim, kiest u dan voor de ‘gewone’ rechter. Die is in elk geval verplicht tot en ervaren met de ambtshalve toetsing van het EU-consumentenrecht.
Voor meer informatie kunt u terecht op http://geheimerechtbank.nl/ (een initiatief van Investico).
Foto: Sportzmn
