Door: Aleydis Nissen, Universiteit Leiden
De nieuwe Europese Commissie onder Ursula von der Leyen schakelt een versnelling hoger om ervoor te zorgen dat bedrijven mensenrechten respecteren. Deze bijdrage analyseert wat de Von der Leyen wel en (nog) niet heeft beloofd ter bestrijding van kinderarbeid, één van de fundamentele arbeidsrechten.
In haar agenda stelde Von der Leyen dat er een ‘nul-tolerantie’ komt aangaande kinderarbeid in nieuwe handelsverdragen. Ze droeg Phil Hogan – Europees Commissaris voor Handel – expliciet op de arbeidsbescherming te bewaken in handelsverdragen. Dit is een grote stap voorwaarts sinds de Commissie-Barroso (2004-2014). De Commissie-Barroso plaatste de bestrijding van kinderarbeid voorop in vrijhandelsverdragen en opende op die manier de dialoog. Aan de andere kant bagatelliseerde ze ook herhaaldelijk het bestaan van kinderarbeid in handelsrelaties. Zo stelt een 2013 werkdocument ongenuanceerd ‘Kinderen zijn geneigd te werken wanneer zij een inkomen nodig hebben (…), door de toename van inkomen voorziet handel landen van een krachtig instrument om armoede – en dus ook kinderarbeid – te bestrijden’.
Dit statement is te kort door de bocht. Hoewel het nuttig kan zijn dat kinderen werken wanneer en zolang de productiviteit van volwassenen in hun gemeenschap te laag is om te overleven, werken veel kinderen in landen waar volwassenen werkloos zijn. Het werkdocument verwisselt verder de vraag of maatregelen ter bestrijding van kinderarbeid nodig zijn met de vraag hoe die ontworpen moeten worden. De gelimiteerde toegang tot onderwijs wordt, bijvoorbeeld, aangehaald als een reden waarom maatregelen niet nodig zijn, terwijl de ontwikkeling van onderwijs een essentieel deel van het te ontwerpen maatregelenpakket zou moeten zijn. Helaas zette de Commissie-Juncker (2014 – 2019) de dialoog die onder Barroso mogelijk was niet verder, ondanks druk van verschillende NGOs, bedrijven en het het Europees Parlement.
Pionierswerk vanuit Nederland
De Nederlandse Wet Kinderarbeid (2019) ontstond deels vanuit frustratie met de vorige Europese Commissies. De Afdeling Advies van de Raad van State bepaalde dat het aan Nederland was om te verhinderen dat goederen en diensten die met behulp van kinderarbeid tot stand zijn gekomen op de Nederlandse markt komen, ook zonder de steun van de rest van de Europese Unie. Deze wet verplicht bedrijven om kinderarbeid in hun keten op te sporen, te voorkomen en aan te pakken als ze in Nederland hun producten aan consumenten verkopen. Voormalig minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen onderlijnde in haar brief aan de eerste kamer dat de wet ‘pionierswerk’ was. In de Europese Unie heeft enkel Frankrijk een gelijkaardig wet aangenomen voor alle mensenrechten en fundamentele vrijheden, het recht op een gezonde en veilige omgeving en het milieu.
De nieuwe Europees Commissaris voor Justitie, Didier Reynders, beloofde in april een regulerend initiatief voor het controleren van mensenrechtenschendingen in toeleveringsketens, een voorstel dat eerder nog afgeketst werd door de Commissie-Juncker. Het is jammer dat Reynders niet expliciet stelde dat de bestrijding van kinderarbeid een essentieel onderdeel wordt van dit initiatief.
Hopelijk gebeurt dat binnenkort. Ook moet dit regulerend initiatief pijnpunten aanpakken waar de Nederlandse debatten te weinig aandacht voor hadden. Het is onder andere van levensbelang dat kinderen niet terecht komen in de schaduweconomie of in industrieën die niet (direct) met export te maken. In 2016 vroeg de Raad van de Europese Unie daarom al aan de Commissie om te zorgen dat initiatieven ter bestrijding van kinderarbeid en ter bevordering van onderwijs beter op elkaar afgestemd moeten zijn. Het is hoopvol dat de Commissie-Von der Leyen deze connectie benadrukt in haar recente persberichten over een programma ter bestrijding van kinderarbeid van de Internationale Arbeidsorganisatie dat de Europese Unie steunt.
Aleydis Nissen, Universiteit Leiden, www.aleydisnissen.com
