Deze week schrijft Kati Cseres in twee artikelen over de zorgelijke ontwikkelingen rondom de Central European University in Hongarije. Ze legt uit hoe de universiteit met sluiting wordt bedreigd, hoe de gebeurtenissen passen in een bredere aanval van de Hongaarse regering op de waarden van de rechtsstaat en wat de EU daar mogelijk aan zou kunnen doen. Lees hier ook het tweede artikel – redactie.
Sinds eind maart van dit jaar is er grote ophef ontstaan over de omgang van de Hongaarse regering met de Central European University (CEU). De CEU is een gerenommeerde universiteit, gevestigd in Boedapest. De universiteit werd in 1991 opgericht door George Soros om de regio te ondersteunen bij de overgang van het communisme naar een democratie. Met een wijziging van de Hongaarse Wet op het Hoger Onderwijs – de zogenaamde “Lex CEU” – lijkt de regering van premier Viktor Orbán de CEU nu te willen tegenwerken. De “Lex CEU” bedreigt het voortbestaan van de CEU in Hongarije. De wetswijziging werd daarom door velen geïnterpreteerd als een aanval op de academische vrijheid en leidde in Hongarije tot grote protesten. Wereldwijd uitten mensen hun solidariteit met de CEU onder de hashtag #IstandwithCEU. Inmiddels hebben ook de Europese Commissie en het Europees Parlement hun zorgen geuit over de ontwikkelingen in Hongarije.
Lex CEU is onderdeel van een groter probleem in Hongarije.
De Lex CEU is onderdeel van een groter probleem in Hongarije. Sinds premier Orbán in 2014 voor een tweede keer aan de macht kwam en met zijn Fidesz-partij een grote meerderheid in het Hongaarse parlement heeft, staat de rechtstaat in Hongarije onder druk. Orbán ligt dan ook regelmatig in de clinch met de EU-instellingen, maar het is geenszins duidelijk of de EU echt iets aan de ontwikkelingen in Hongarije kan doen.
Lex CEU
Lex CEU staat voor de wijziging van de Hongaarse Wet op het Hoger Onderwijs (Wet nr. CCIV van 2011, T/14686) die op 28 maart 2017 is opgesteld door de minister van Onderwijs en op 4 April 2017 is aangenomen door het Hongaarse parlement. Het Hongaarse parlement heeft de wetswijziging via een versnelde procedure aangenomen.
Door de wetswijziging dreigt de CEU haar deuren te moeten sluiten.
De wetswijziging stelt een aantal voorwaarden voor alle internationale universiteiten in Hongarije. De lokale context kennend is het echter snel duidelijk dat de wet op maat van de Central European University (CEU) in Boedapest is geschreven. De wetswijziging verplicht alle internationale universiteiten die diploma’s uitreiken in Hongarije onder andere om voortaan ook een vestiging in hun thuisland te hebben. Daarnaast moeten de functies van een buitenlandse universiteit bevestigd worden door een intergouvernementele overeenkomst tussen Hongarije en het land waar de programma’ van de universiteit zijn geaccrediteerd. Door de wet dreigt de gerespecteerde CEU in Boedapest haar deuren te moeten sluiten, of te verhuizen naar een ander land.
De CEU is in 1991 opgericht door de liberale Hongaars-Amerikaanse miljardair en filantroop George Soros en bestaat uit twee juridische entiteiten: de Central European University geaccrediteerd in de Verenigde Staten en de Közép –Európai Egyetem (Midden-Europese universiteit in het Hongaars) geaccrediteerd in Hongarije. De universiteit reikt zowel Hongaarse als Amerikaanse diploma’s uit, maar heeft uitsluitend een campus in Boedapest.
De CEU is de meest prestigieuze universiteit in Centraal- en Oost-Europa. Er werken ongeveer vijfhonderd docenten en onderzoekers uit vijftig verschillende landen en er studeren rondom de 1800 studenten afkomstig uit 120 landen. De CEU biedt Engelstalige masterprogramma’s en doctorale programma’s aan op een breed gebied van verschillende sociaalwetenschappelijke disciplines. CEU staat hoog in de internationale ranglijsten van universiteiten.
Onmogelijke voorwaarden voor CEU
Dat een internationale universiteit voortaan alleen in Hongarije kan blijven functioneren als haar functie wordt bevestigd door een intergouvernementele overeenkomst tussen Hongarije en het land waar de programma’ van de universiteit zijn geaccrediteerd, is eigenlijk onmogelijk uitvoerbaar voor de CEU. In de context van het Amerikaanse federale systeem is onderwijs een bevoegdheid van de staten en geen bevoegdheid op federaal niveau. De eis dat internationale universiteiten een vestiging in het thuisland moeten hebben, is strijdig met de oorspronkelijke motivatie achter de oprichting van de CEU, namelijk om Amerikaanse onderwijsmethodologie en wetenschappelijke kennis van leidinggevende universiteiten naar Oost-Europa te brengen. De tekst is waarneembaar vijandig opgesteld tegenover de CEU. Het zijn deze twee eisen die het einde van de universiteit kunnen betekenen.
De wetswijziging is waarneembaar vijandig opgesteld tegenover de CEU.
Volgens de toelichting van de minister voor Onderwijs, is de wijziging nodig om buitenlandse universiteiten aan de regels te houden: ze moeten transparant zijn voor buitenstaanders. De regering stelt dat de wet niets met de CEU te maken heeft, maar bedoeld is om de academische soevereiniteit van buitenlandse universiteiten te versterken.
Politici die achter de regering-Orbán staan en de wetswijziging steunen, vinden dat de wijziging een zuiver administratieve aangelegenheid is. Zij zou noodzakelijk zijn om onregelmatigheden bij buitenlandse universiteiten recht te zetten. Dergelijke onregelmatigheden werden eerder door de Hongaarse Onderwijsautoriteit vastgesteld. Opvallend is echter dat dezelfde Onderwijsautoriteit onlangs nog verklaard had dat de CEU wel voldoet aan de Hongaarse regels.
Aanval op academische vrijheid en protest
De wetswijziging spreekt ook helemaal niet over het administratieve functioneren van een universiteit. Dit feit is op zichzelf een aanwijzing dat de wetswijziging de CEU als enige buitenlandse universiteit tot doelwit had en dat politieke redenen de eigenlijke grond waren voor de wijziging. Het publieke debat heeft laten doorschemeren dat de wetswijziging primair op de CEU gericht is en het debat in het Hongaarse parlement heeft dit later bevestigd. Dat de wetswijziging CEU discrimineert werd later ook erkend door de minister van Personeelszaken en door de staatsecretaris voor Onderwijs.
De nieuwe regels zijn een aanval op de CEU, op de academische vrijheid en de autonomie van academische instellingen in Hongarije.
Er kan daarom weinig twijfel over bestaan dat de nieuwe regels een aanval zijn op de CEU zelf, op de academische vrijheid in het algemeen en op de autonomie van academische instellingen in Hongarije. De CEU is in korte tijd een symbool van academische vrijheid geworden voor de rest van de wereld. Wereldwijd bereikte de steunbetuiging #IstandwithCEU waarschijnlijk meer dan 140 miljoen mensen.
Ondanks grootschalige protesten binnen en buiten Hongarije en ondanks de oproep van de voorzitter van de CEU Michael Ignatieff om een veto uit te spreken over de wetswijziging, is de wet op 10 april 2017 door president János Áder geratificeerd. Als er niets gebeurt, treedt de wet in september 2017 in werking. De regering-Orbán zegt bereid te zijn om gesprekken te voeren met CEU over een mogelijke oplossing. Echter, de regering heeft tot nu toe geen competente delegatie gestuurd met wie daadwerkelijke gesprekken konden plaatsvinden.
In mijn volgende artikel op deze site bespreek ik hoe de Lex CEU past in een bredere problematische ontwikkeling in Hongarije, hoe de EU-instellingen daar tot nu toe op hebben gereageerd en wat de EU zou kunnen doen.
Foto: greensefa #istandwithCEU
