Afgelopen vrijdag hield Theresa May in Florence haar langverwachte speech over Brexit en hoe zij de nieuwe relatie tussen de EU en het VK voor zich ziet. De gekozen locatie was veelzeggend: in de klassieke Basilica de Santa Maria Novella plaatste May zich uitdrukkelijk in de traditie van de Renaissance. Creativiteit en vernieuwing gingen in Florence hand in hand: een model dat May maar al te graag terug zal zien in het onderhandelingsproces. Tegelijkertijd is die creativiteit uitermate politiek – in de stad van Da Vinci is ook Machiavelli nooit ver weg.
Boven alles was de speech een poging van May om de onderhandelingen tussen de Europese Commissie en het VK recht te trekken aan de vooravond van een nieuwe onderhandelingsronde. De voorgaande rondes hebben weinig tot niets opgeleverd. Daarmee begint de tijd te dringen om te komen tot waar het VK echt over wil praten: de toekomstige handelsrelatie.
De tijd begint te dringen om te komen tot waar het VK echt over wil praten: de toekomstige handelsrelatie.
Vooruitgang en financiën
Hoe zit dat? De onderhandelingen tussen het VK en de EU zijn zogeheten ‘gefaseerde’ onderhandelingen. Dit houdt in dat er eerst ‘voldoende vooruitgang’ moet zijn op drie punten, te weten burgerrechten, de grens met Noord Ierland en de afwikkeling van bestaande financiële verplichtingen, voordat er gesproken kan worden over zaken als handel en veiligheid. Het ijkpunt voor deze ‘vooruitgangstest’ ligt in oktober: dan bepaalt de Europese Raad (de regeringsleiders van de lidstaten) of er voldoende zicht is op een adequate en bevredigende oplossing voor deze drie problemen om over te gaan naar de volgende fase van de onderhandelingen.
Met name het punt van de financiële afwikkeling ligt gevoelig in het VK: eerder stelde Boris Johnson, overtuigd Brexiteer en minister van Buitenlandse Zaken, dat de EU ‘kan fluiten’ naar deze betalingen. Niet geheel toevallig was het ook Johnson die een aantal dagen voor de speech van May in een artikel zijn eigen visie op het VK na Brexit gaf. Hierin rakelde hij de oude (en ontkrachte) claim op dat het VK 350 miljoen pond per week aan de EU zendt, waarmee hij betalingen aan de EU in een kwaad daglicht zette.
Aan May dus de moeilijke taak om twee groepen toehoorders te bedienen: haar Europese partners die met smart wachten op gedetailleerde voorstellen en de kritische vleugel in de eigen partij die Brexit liever vandaag dan morgen zien gebeuren. Is ze daarin geslaagd?
Aan de vooravond van de speech heeft Boris Johnson betalingen aan de EU in een kwaad daglicht gezet.
Creatief, of veeleisend?
Dat is nog maar zeer de vraag. Concrete voorstellen om de impasse te doorbreken werden er nauwelijks gedaan. Wel zette May een paar belangrijke stappen, die in ieder geval de wil tonen om een al te harde Brexit te voorkomen. Zo stelde ze een ‘transitieperiode’ van twee jaar voor, waarbij het VK en de EU na 2019 ‘binnen het kader van bestaande EU regels en verordeningen’ blijven samenwerken. Feitelijk houdt dit in dat het VK pas in 2021 écht uit de EU zal stappen: in de overgangsperiode zal het VK blijven voldoen aan de Europese regels zoals bijvoorbeeld het vrij verkeer van personen en de institutionele bescherming die daarbij hoort.
Een tweede punt van belang is de notie van May dat het VK bereid zal zijn om de tekorten op te vangen die in het EU-budget ontstaan door het uittreden van het VK. ‘Ik wil niet dat onze partners bang zijn dat ze meer zullen moeten betalen of minder zullen ontvangen in het vervolg van het huidige budgetplan’, aldus May. Ze noemde geen concreet bedrag, maar het gaat hier om rond de 20 miljard euro. Deze budgetperiode loopt tot 2020: ook na Brexit zal er dus geld van het VK naar de EU stromen. Hoewel er een aantal hete aardappelen blijven liggen, zoals pensioenkosten van EU-ambtenaren, toont May in ieder geval de wil om betalingen te maken.
Waar het de toekomstige relatie betrof, bleef May vaag: waarheen de transitieperiode moet leiden is nog onbekend. May hield vast aan het idee van een ‘sui generis-deal’, creatief vormgegeven en niet gestoeld op enig ander model dat de EU eerder heeft gebruikt. Zowel het ‘Canada-model’ (een verregaand vrijhandelsverdrag) als een ‘Noorwegen-model’ (lid van de interne markt in ruil voor betalingen en het overnemen van regels) wees May af. Hoe haar ‘creatieve’ deal er dan wél uit moet zien is niet duidelijk. Dat leidt weer tot irritaties in Brussel, want het is lastig praten met wie wel de voordelen, maar niet de nadelen van de EU wil hebben.
Het is lastig praten met wie wel de voordelen, maar niet de nadelen van de EU wil hebben.
Misschien lag het belangrijkste element van de speech uiteindelijk niet in de inhoud maar in de context: May bracht een positief verhaal, was beleefd en benadrukte de wil om samen te werken. Dreigementen, zoals de eerder genoemde optie om het VK in een soort ‘Singapore aan de Noordzee’ te transformeren door een extreem concurrerend investeringsklimaat te scheppen, werden niet herhaald.
Maand van de waarheid
Of May er met haar speech in is geslaagd om de Europese Raad te overtuigen is bijzonder onzeker. Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, stelde bijvoorbeeld dat er in zijn ogen nog steeds onvoldoende vooruitgang is geboekt in de Brexit-onderhandelingen. Bovendien heeft Brexit-hoofdonderhandelaar van de EU, Michel Barnier, laten weten dat hij niets ziet in het loslaten van bestaande modellen, wat de creatieve deal die May voor ogen staat al minder waarschijnlijk maakt. Wel lijken May’s interne problemen voorlopig opgelost: zelfs Boris Johnson knikte goedkeurend voor de camera’s bij het horen van haar speech.
In veel opzichten wordt oktober zo de maand van de waarheid voor het Brexitproces. Niet alleen spreekt de Europese Raad zich uit over de voortgang, ook start op 1 oktober het partijcongres van de Britse Conservatieve Partij, waar de Tories zich onder andere zullen uitlaten over de Brexit-strategie. Met zowel deze Britse als Europese ontwikkelingen op de agenda kwam de speech van May geen moment te vroeg. Of de gekozen combinatie tussen Da Vinci en Machiavelli het gewenste resultaat heeft gehad zal snel duidelijk worden.
Foto: Nick Fewings
