Er valt echt wat te kiezen vandaag. De diplomatieke rel tussen Nederland en Turkije en het eindeloze getuur naar minieme verschuivingen in de peilingen leidden af van thema’s die er echt toe doen. Maar gelukkig is er in de verkiezingscampagnes en de diverse debatten ook aandacht geweest voor een thema waar eigenlijk geen politicus meer omheen kan: de Europese Unie.
EU als zondebok
Alle politieke partijen besteden in hun verkiezingsprogramma’s aandacht aan de EU. Echter, lang niet alle partijen geven aan op welke terreinen Nederlandse en Europese wetgeving al vergaand vervlochten is. Ze vermelden ook niet dat sommige verbeterpunten al lang en breed zijn voorgesteld door de Europese Commissie, en dat juist de lidstaten het laten afweten: ze komen afspraken niet na of blokkeren afspraken en wetgeving in de Raad van ministers. Daarbij wordt de EU – vooral de Europese Commissie – vaak gebruikt als zondebok, terwijl het de lidstaten zelf zijn die samen met het Europees Parlement de Europese wetgeving vaststellen. Bovendien: de grote middenpartijen – CDA, PvdA en VVD – hebben de huidige opzet van de EU in belangrijke mate mede vormgegeven.
De EU – vooral de Europese Commissie – wordt vaak gebruikt als zondebok, terwijl het de lidstaten zelf zijn die samen met het Europees Parlement de Europese wetgeving vaststellen.
Europa is tegenwoordig niet populair bij de kiezer, dus hopen partijen te kunnen scoren met een euro-kritisch geluid. Wat de EU al doet – en al helemaal wat de EU goed doet – vinden we vrijwel niet terug in de verkiezingsprogramma’s. Opgemerkt moet worden dat D66 en GroenLinks wel uitgesproken pro-Europees zijn. Maar we zien bij veel partijen Europa-standpunten die niet direct aan de orde zijn (EU-lidmaatschap Turkije), standpunten die berusten op onjuiste aannames (EU-bemoeienis met pensioenen) of standpunten over dingen die simpelweg buiten de macht van de EU-instellingen liggen (het “verhuiscircus” tussen Straatsburg en Brussel).
Anders, maar hoe?
Veel partijen vinden dat het helemaal anders moet met Europa. Ze geven alleen nauwelijks concrete en uitgewerkte ideeën over hoe het dan anders moet. Ook doen zij beloften die niet gemakkelijk waar te maken zijn: ingrijpende hervormingen van de EU kunnen alleen met een aanpassing van de EU-Verdragen. Dat is een moeilijk politiek proces waarbij alle EU-landen betrokken moeten worden. Kortom, veel politieke partijen leggen nu in hun verkiezingsplannen al de basis voor nieuwe teleurstellingen. Als straks na de verkiezingen blijkt dat de plannen Europees niet haalbaar zijn, ondermijnt dit falen – versterkt door het afschuiven daarvan op de EU-instellingen – het vertrouwen van de kiezer in het Europese integratie project.
Veel partijen geven nauwelijks concrete en uitgewerkte ideeën over hoe het anders moet met de EU.
Een korte terugblik
De experts van EU Explainer hielden de afgelopen maand de Europa-standpunten in de verkiezingsprogramma’s van alle prominente politieke partijen – en een enkele nieuwkomer – voor u tegen het licht.
Hieronder geven we een kort overzicht van onze belangrijkste bevindingen per partij:
VVD
De VVD bepleit enerzijds een sterke EU met sterke buitengrenzen, vergaande samenwerking op gebied van economie, handel, milieu, klimaat, veiligheid en migratie. Anderzijds moet de EU zich beperken tot haar “grensoverschrijdende kerntaken”. Het verkiezingsprogramma blinkt niet altijd uit in duidelijkheid en bevat enkele tegenstrijdigheden. Lees hier verder.
PvdA
Coalitiepartner PvdA is zich zeer goed bewust van de gebieden waarop de EU bevoegdheden heeft. Uit nadere bestudering van het verkiezingsprogramma blijkt echter dat de PvdA, net als de meeste mainstreampartijen, wel inziet dat de EU onmisbaar is, maar niet bereid is een positief beeld van de EU uit te dragen. Lees hier verder.
SP
De SP, momenteel de grootste oppositiepartij in de Tweede Kamer, komt in haar verkiezingsprogramma vaak stevig uit de hoek. De toelichtingen bij deze standpunten zijn online soms nog steviger geformuleerd dan het verkiezingsprogramma. Van de drie grote linkse partijen is de SP het meest euro-kritisch. Lees hier verder.
CDA
Het CDA is in zijn verkiezingsprogramma rigoureus Nederlands georiënteerd. Politiek is nationaal en lokaal, de EU is functioneel: veiligheid en defensie, klimaat en energie, vluchtelingen, economische stabiliteit. Het verkiezingsprogramma geeft blijk van een per saldo radicale koerswijziging van het CDA. Lees hier verder.
PVV
De PVV heeft een helder Europa-standpunt: “Nederland weer onafhankelijk. Dus uit de EU”. Het verkiezingsprogramma, dat op één A4’tje past, vermeldt geen denkbeelden over de manier waarop Nederland uit de EU zou stappen, en of Nederland bijvoorbeeld nog toegang zou moeten blijven houden tot de interne markt. Lees hier verder.
D66
Van alle Nederlandse partijen is D66 waarschijnlijk het meest positief over de EU: “Wij zijn en blijven overtuigd Europeaan”, stelt het verkiezingsprogramma. De partij is dan ook onversneden internationaal georiënteerd. In vergelijking met andere partijen levert dat verrassende perspectieven op. De voornaamste kritiek op het programma is dat het mogelijk te argeloos pro-Europees is. Lees hier verder.
ChristenUnie
De ChristenUnie wijdt in haar verkiezingsprogramma een heel hoofdstuk aan Europa. De partij geeft aan de EU belangrijk te vinden voor vrede, veiligheid en welvaart op het Europese continent. De partij onderschrijft de kernwaarden waar de Europese samenwerking op is gebouwd, en noemt deze in essentie christelijk, maar is ook kritisch ten aanzien van de EU. Lees hier verder.
GroenLinks
De EU moet volgens GroenLinks het voortouw nemen in een ambitieus klimaatbeleid: dat beleid moet Europa uiteindelijk vrij maken van fossiele brandstoffen en sociaaleconomische ongelijkheid. GroenLinks zet ook in op een democratischere EU. Hoe GroenLinks de EU precies democratischer wil maken wordt helaas niet helemaal duidelijk. Lees hier verder.
SGP
De SGP is kritisch over de EU, maar in tegenstelling tot veel andere partijen heeft de SGP al langer een euro-kritisch standpunt. Het euro-kritische geluid van de SGP heeft inmiddels weerklank gevonden bij veel andere partijen, de religieuze inspiratie voor dat standpunt veel minder. Lees hier verder.
Partij voor de Dieren
De Partij voor de Dieren is voor een radicaal andere benadering van de economie, zowel in sociaal als ecologisch opzicht. Daarom wil de partij zeggenschap terughalen van de Europese naar de Nederlandse wetgever. Tegelijkertijd is onze economie innig verstrengeld met die van andere EU-landen en is juist klimaatverandering bij uitstek een transnationaal probleem. De Partij voor de Dieren worstelt opzichtig met deze paradox. Lees hier verder.
50 PLUS
Ouderenpartij 50PLUS weet dat Europa tegenwoordig niet populair is bij de kiezer en noemt zichzelf daarom “kritisch voorstander” van de EU en de euro, maar de partij komt niet met concrete kritiek en heeft lage verwachtingen van Europa. Het lijkt er eerder op dat 50PLUS niet durft te onderkennen hoe belangrijk Europa eigenlijk is. Lees hier verder.
DENK
Ondanks het ambitieuze label ‘Europa 2.0’, bevat het verkiezingsprogramma van DENK weinig details over de toekomstsvisie voor de EU. In grote lijnen ziet de partij een hervormde, democratischere EU voor zich met een lagere regeldruk. DENK wil meer ‘Europa’, maar minder ‘Brussel’. Lees hier verder.
Forum voor Democratie
Het verkiezingsprogramma van Forum voor Democratie is zeer kritisch over de EU. Het programma bevat meerdere voorstellen die in strijd zijn met het huidige EU-recht. De partij is voor een Nederlands referendum over uittreding uit de EU. Bovendien hecht de partij sterk aan behoud van nationale soevereiniteit. Lees hier verder.
Foto: Sebastiaan ter Burg
